English
W Iranie od sierpnia 2022 r. nie ustają protesty po śmierci 22-letniej Mahsy Amini, która została aresztowana przez policję obyczajową w związku z niewłaściwym noszeniu hidżabu i zginęła w niewyjaśnionych okolicznościach. Mimo brutalnych prób stłumienia demonstracje są przez wielu postrzegane jako najpoważniejsze od dekad zagrożenie dla reżimu w Teheranie.
Spis treści:
Mimo brutalności reżimu protesty w Iranie nie ustają
Trwające od miesięcy masowe demonstracje w Iranie nie ustają. Irańskie media donoszą, że Chomeini (który wcześniej o inspirowanie zamieszek oskarżał Stany Zjednoczone i Izrael) zgodził się na amnestię wobec dziesiątek tysięcy aresztowanych – pod warunkiem, że przeproszą – co dla większości z protestujących jest nie do zaakceptowania. Pomimo rozmów o amnestii, policja wciąż tłumi trwające protesty z dużą brutalnością, nierzadko uciekając się do przemocy. Cały czas dokonuje się egzekucji skazanych na śmierć za „zbrodnie dokonane podczas protestów”.
Możemy oglądać obrazy z protestów, na których kobiety wrzucają w ogień swoje hidżaby i chusty, publicznie obcinają włosy, wymachują transparentami z hasłami takimi jak „Kobiety, życie, wolność” czy „Śmierć dyktatorowi”. Choć już wcześniej zdarzało się, by kobiety protestowały przeciwko obowiązkowi noszenia hidżabów, były to pojedyncze przypadki. Obecne protesty od miesięcy przyciągają tysiące osób. Warto przypomnieć od czego się zaczęły.
W jaki sposób zginęła Mahsa Amini?
Iskrą, która doprowadziła do wybuchu była śmierć Mahsy Amini. Mahsa, dla bliskich Jina, została aresztowana 13. sierpnia 2022 roku, gdyż miała w niewłaściwy sposób nosić hidżab – co jest w Iranie poważnym pogwałceniem surowych obyczajowych zasad, które nakazują kobietom zasłaniać włosy i szyję. Po aresztowaniu rodzina Amini usiłowała dociec, gdzie dziewczyna została przewieziona, lecz bez powodzenia.
Irańska policja utrzymuje, że – dotychczas zdrowa – 22-letnia Mahsa Amini miała umrzeć na skutek ataku serca 16 sierpnia 2022 roku podczas pobytu w ośrodku zatrzymań w Vozerze. Wypłynęły jednak zdjęcia ze szpitala, na których widać kobietę podłączoną do aparatury, z krwawiącym uchem i innymi śladami po pobiciu. Do pierwszych demonstracji doszło niedługo po pogrzebie Mahsy Amini w Saghez, kurdyjskiej miejscowości na zachodzie Iranu, skąd pochodziła dziewczyna. Protesty szybko rozlały się na cały kraj.
Początkowo demonstrowano przede wszystkim przeciw brutalności policji, domagano się wyjaśnienia okoliczności śmierci Mahsy, bardzo szybko jednak zaczęły pojawiać się kolejne żądania. Aby w pełni zrozumieć motywację protestujących, należy przyjrzeć się dokładniej, jaką rolę pełnią kobiety w Iranie.
Jaką rolę pełnią kobiety w Iranie?
Życie w Iranie nie zawsze przypominało teokratyczną dystopię. Oglądając stare zdjęcia Iranek z lat 50. czy 60. XX wieku można mieć wrażenie, że pochodzą one z modnych dzielnic Mediolanu czy Paryża. Roześmiane dziewczyny podobnie jak ich rówieśniczki na Zachodzie prezentują modne fryzury i krótkie spódniczki.
Noszenia hidżabu oficjalnie zakazano w 1936 roku – za czasów panowania Rezy Szacha Pahlawiego. Wywołało to sprzeciw w społeczeństwie, także wśród kobiet. Autorka książki „Reconstructed Lives: Women and Iran’s Islamic Revolution” Haleh Esfandiari – aktywistka walcząca o prawa kobiet – wspomina, ze jej pra- prababcia, dowiedziawszy się, że nie będzie mogła zasłaniać włosów, oznajmiła, że w takim razie wcale nie zamierza opuszczać domu. Mogła sobie na to pozwolić, gdyż pochodziła z wyższych sfer, wiele kobiet odebrało przymus odsłaniania włosów jako upokarzający.
Daleko idąca liberalizacja prawa następowała także za panowania Mohammada Rezy Pahlawiego (w latach 1941 – 1979), po wymuszonej abdykacji jego ojca. Kobiety zachęcano do zdobywania edukacji, pracy zawodowej i udziału w życiu publicznym. W 1963 roku kobiety zyskały czynne i bierne prawo wyborcze (osiem lat wcześniej niż w Szwajcarii!), w następnych wyborach cztery zdobyły mandat do parlamentu, a dwie do senatu.
Przykład szedł z góry. W 1967 roku trzecia żona szacha – wiodąca luksusowe życie i ze względu na swoją elegancję porównywana do Jackie Kennedy została koronowana na władczynię (szahbanu) Iranu, co miało służyć podkreśleniu wagi dążeń do emancypacji wszystkich kobiet. Zajmując to stanowisko podróżowała po kraju, promując idee równouprawnienia, zajmowała się również kwestiami związanymi z kulturą, służbą zdrowia i ochroną środowiska.
Wprowadzone w 1967 roku Prawo o ochronie rodziny ograniczało poligamię, podwyższało wiek wstępowania w związek małżeński do 18 lat w przypadku kobiet i 20 lat w przypadku mężczyzn, zakazywało małżeństw czasowych (sigha). To wszystko rozbudziło apetyty. Dobrze wykształcone kobiety z dużych miast żądały pełnego równouprawnienia. Jednocześnie narastał bardzo duży opór ze strony duchownych i prowincji przeciwko wprowadzanym zmianom, krytykowano zbytni okcydentalizm i konsumpcjonizm, utożsamianą ze światem zachodnim demoralizację.
Przeczytaj także: Kasia Gallanio. Tragiczny koniec arabskiej bajki
Zapada zmrok – irańska rewolucja 1979
Drastyczny regres nastąpił w momencie, gdy wybuchła konserwatywna rewolucja, a władzę w Iranie przejął ajatollah Ruhollah Musawi Chomeini. Szyicki duchowny stanął na czele przewrotu, który obalił sterowanego przez Amerykanów i Brytyjczyków szacha. Od razu zaczął drastycznie ograniczać prawa człowieka, a w szczególności prawa kobiet, których status obecnie pod wieloma względami przypomina niewolniczy. Potwierdzają to organizacje międzynarodowe takie jak ONZ czy Amnesty International.
Po wybuchu rewolucji w Iranie wprowadzono karę śmierci za cudzołóstwo, jedną ze stosowanych metod egzekucji jest ukamienowanie. Co gorsza, w przypadku gwałtu kobieta karana jest na równi z napastnikiem. Wiek legalnego wstępowania w związek małżeński został obniżony do 13 lat (dopiero niedawno podniesiono go do 16 lat). Kobiety są całkowicie uzależnione od męskich członków rodziny, najpierw ojców, później mężów i synów. Aby wyjechać z kraju, potrzebują pisemnej zgody mężczyzny. Możliwości w zakresie edukacji i rozwoju kariery zawodowej są bardzo ograniczone.
Już na samym początku rewolucji wprowadzono nakaz noszenia hidżabów i karano publiczną chłostą za nieprzestrzeganie surowych zasad dotyczących ubioru. Co istotne, zdania dotyczące zakrywania włosów wśród samych kobiet były podzielone: część z nich poparła obowiązek uważając czador – luźny strój zakrywający głowę i całą sylwetkę – za ważny element tradycji.
Feministki dla Jiny. Czym obecne protesty w Iranie różnią się od poprzednich?
Obecnie młodzi mówią jednak „dość”. Od czasu wybuchu protestów, żądania demonstrantów znacznie eskalowały – domagają się oni większej wolności, równouprawnienia, a wielu z nich dąży wprost do obalenia reżimu. Duże znaczenie mają nie tylko kwestie praw kobiet. Wielu Irańczyków po prostu odczuwa, że sytuacja gospodarcza w ich kraju pogarsza się, są zmęczeni wysoką inflacją, wszechobecną korupcją, a także działaniami podejmowanymi przez rząd w związku z pandemią covid-19.
Gdy w 2009 roku wybuchły protesty w Iranie, kwestia fałszerstw podczas wyborów prezydenckich budziła emocje przede wszystkim klasy średniej i mieszkańców dużych miast. W 2017 i w 2019 roku trudności ekonomiczne spowodowały wyście na ulicę tysięcy pracowników, jednak ograniczały się one przede wszystkim do klasy robotniczej. Obecne protesty są wyjątkowe zarówno pod względem skali, jak i zasięgu. Uczestniczą w nich osoby mieszkające na terenie całego kraju, bez względu na wiek i przynależność do warstwy społecznej; kobiety i mężczyźni, z których wielu także jest gotowych ryzykować życie w imię równouprawnienia.
Zupełnie inna jest również świadomość społeczna. Podczas gdy 20 lat temu za całe źródło wiedzy musiały wystarczyć kontrolowane przez media prasa i telewizja, obecnie kobiety bardzo dobrze zdają sobie sprawę z tego, jak wygląda życie na Zachodzie. Dostęp do Internetu jest powszechny – to właśnie w mediach społecznościowych: na Facebooku czy Tiktoku publikowane było wiele relacji z antyrządowych wystąpień.
Przeczytaj także: Porzucone niebo. Kobiety w społeczeństwie chińskim
