Gender mainstreaming, czyli kobieca strona Wiednia

Miasto to złożona konstrukcja i współtworzą ją wszyscy, bez podziału na płeć, wiek czy orientację seksualną. W XXI wieku jesteśmy już świadomi, że w historii świata pewne grupy społeczne doświadczyły nierównego traktowania. Okazuje się, że z dyskryminacją ze względu na płeć spotykamy się nawet korzystając z infrastruktury miejskiej. Czym jest gender mainstreaming i dlaczego polityka równościowa dotyczy nas wszystkich?

Faktem jest, że przez długi czas pewne sfery działalności twórczej były niedostępne kobietom. Wśród nich są architektura i urbanistyka. W efekcie miasta, w których żyjemy zostały zaprojektowane przez białych, zdrowych mężczyzn dla… białych zdrowych mężczyzn, z całkowitym pominięciem osób niepełnosprawnych, starszych, dzieci czy kobiet. Tymczasem każda z tych grup inaczej korzysta ze struktury miasta. W jaki sposób można zapobiegać tego typu wykluczeniom i czy gender mainstreaming naprawdę zmienia rzeczywistość?

W 1997 roku Rada Gospodarcza i Społeczna ONZ (ECOSOC) ustanowiła politykę gender mainstreaming – strategię służącą pracy na rzecz polityki równości płci. Według definicji rady Europy oznacza ona (re)organizację, poprawę, rozwój i ewaluację procesów decyzyjnych po to, aby umożliwić osobom różnych płci biorącym udział w życiu politycznym równoważne spojrzenie na kobiety i mężczyzn we wszystkich dziedzinach i na wszystkich płaszczyznach.

Ogródki przy Madame d’Ora Park, źródło: Wikipedia

Przykładem miasta, które jako jedno z pierwszych wcieliło politykę gender mainstreaming jest Wiedeń. Celem Wiednia stało się bycie miastem integrującym i neutralnym płciowo. To założenie miało wpływ na wszystkie aspekty życia publicznego. Działanie na rzecz wypracowania takiego oblicza miasta to jeden z przejawów procesu kształtowania tożsamości Wiednia, który rozpoczął się 30 lat temu, kiedy urbaniści zaczęli w swoich projektach uwzględniać potrzeby kobiet, jako użytkowniczek przestrzeni miejskich. I nie chodzi tu tylko o projektowanie tzw. szpilkostrad, ale o refleksję nad tym, że z miasta korzystają nie tylko mężczyźni poruszający się do pracy samochodami, ale także kobiety nieaktywne zawodowo, zajmujące się prowadzeniem domu lub opieką nad dziećmi.

W 1997 roku powstał Frauen-Werk-Stadt (Kobiety-Praca-Miasto) – kompleks 357 budynków zaprojektowany wyłącznie przez kobiety, starający się odpowiedzieć na ich potrzeby. W efekcie powstały na przykład bloki mieszkalne zawierające przechowalnie dziecięcych wózków na każdym piętrze. Następnym etapem było włączenie elementów płciowości w główny przekaz miasta. W jednej z centralnych dzielnic Wiednia Mariahilf poprawiono infrastrukturę uwzględniając potrzeby pieszych, z których dwie trzecie stanowiły kobiety (np. powiększono szerokość chodników pod kątem swobodnego mijania się dwóch dziecięcych wózków).

W dzielnicy Margareten przeprojektowano parki, w których dodano boiska do gry w siatkówkę i badmintona, jak również miejsca do siedzenia. Okazało się, że w ten sposób z infrastruktury zaczęły korzystać także dziewczęta, dla których do tej pory nie było miejsca, bo ogrodzone boiska do gry w koszykówkę zostały zaanektowane przez chłopców. Kolejnymi krokami było wprowadzenie kobiecości do języka i uwrażliwiające kampanie reklamowe.

Rejon Aspern leżący w dzielnicy Wiednia Donaustadt został zaprojektowany jako miejsce o kobiecej tożsamości. Broszura miejska opisująca dzielnicę komunikuje to bardzo wyraźnie i mówi, o kobiecej twarzy Aspern. Wszystkie ulice i przestrzenie są tu nazwane imionami kobiet. Znajdziemy w tam Hannah Arendt Platz, Janis Joplin Promenade, Ada Lovelace Strasse, Madame d’Ora Park oraz wiele innych wyselekcjonowanych przez ekspertów od marketingu. Do 2028 roku na obszarze 240 hektarów zajmowanym przez dzielnicę mają pojawić się kolejne prorodzinne osiedla, miejsca wspólne do nawiązywania sąsiedzkich relacji (takie jak ogródki przy Madame d’Ora Park) i nowe miejsca pracy dla 20 tys. osób. Dzielnica Aspern już teraz stała się miastem w mieście i wymieniana jest w światowej czołówce miejsc o najwyższej jakości życia.

Reumannplatz, źródło: Wikipedia

W 2020 roku zakończył się remont wiedeńskiego Reumannplatz. W przestrzeni pojawiło się duże podium oznaczone Mädchenbühne (scena dla dziewcząt), zaprojektowane jako otwarte miejsce, z którego każdy może skorzystać. Do współpracy przy tym projekcie zaproszono dziewczęta z pobliskiej szkoły i to one zgłosiły potrzebę zorganizowania takiej przestrzeni. Na przeprojektowanym placu znalazły się stanowiska treningowe, plac zabaw a także ponad 50 nowych drzew.

Reeumannplatz, źródło: Wikipedia

Już w 2008 roku strategia urbanistyczna Wiednia została uznana za najlepszą praktykę przez program ONZ ds. osiedli ludzkich. Za przykładem Wiednia gender mainstreaming włączają już w swoje projekty urbanistyczne Berlin, Barcelona i Kopenhaga. Raport Metropolis Women opracowany wraz z organizacją Women in Cities International prezentuje efekt badań prowadzonych w 2018 roku. Pozyskiwane przez pół roku dane zaowocowały osiemdziesięcioma trzema pomysłami na zmiany, których wdrożenie poprawiłoby dostępność miasta dla kobiet i wpłynęły na ich poczucie bezpieczeństwa w przestrzeni.

Choć działania wprowadzające politykę gender mainstreamingu znacząco poprawiają komfort życia wszystkim użytkownikom miasta, w Polsce często kojarzone są z roszczeniową postawą feministek, które chcą zawłaszczyć miasto i wraz z ekologami dyskryminują kierowców. Na szczęście coraz liczniej pojawiają się już inicjatywy wdrażające urbanistykę wrażliwą na płeć. Pozostaje więc czekać.